Hete Aardappel

Hamsteren
Tijdens de eerste lockdown, na de uitbraak van Covid-19 in Nederland, werd er opgeroepen om niet te hamsteren; een woord dat bij veel mensen tot de verbeelding sprak. Na wat research ontdekte ik dat het werkwoord hamsteren zijn intrede heeft gedaan tijdens de Eerste Wereldoorlog, toen er voedselschaarste heerste in de armere buurten van Amsterdam, zoals de Jordaan en de Oostelijke Eilanden.

Het aardappeloproer
Op 28 juni in 1917 was er geen aardappel meer te krijgen in de Jordaan. De Eerste Wereldoorlog had ervoor gezorgd dat de in- en uitvoer van voedsel stagneerde. Toen bleek dat er in de Prinsengracht een schip vol aardappels lag, stroomden vrouwen uit de Jordaan toe om het schip te plunderen. De aardappels op het schip waren bedoeld voor het leger, maar de vrouwen wilden hun gezinnen voeden. Een serie protesten volgde, tegen het vasthouden van voorraden en prijsopdrijving. Vrouwen op de Oostelijke eilanden in Amsterdam volgden het Jordanese voorbeeld door pakhuizen vol aardappelen te plunderen en arbeiders besloten de vrouwen te steunen door een staking te organiseren.
Terwijl ik zelf een vrouw ben die geboren en getogen is in de Jordaan, had ik dit verhaal nog nooit gehoord.

De aardappel in Nederland
De aardappel werd in de 16e eeuw naar Europa gehaald vanuit Zuid-Amerika. In eerste instantie werden de aardappels nauwelijks gegeten, omdat verondersteld werd dat ze, net als de plant, giftig waren. Ze werden gebruikt als veevoer of als eten voor de allerarmsten. Pas in de loop van de 18e eeuw werd het eten van aardappels een gewoonte voor het Nederlandse volk. Aardappelplanten bleken prima te gedijen in de Nederlandse bodem en boden een betaalbare oplossing voor ondervoeding en scheurbuik.
In een paar eeuwen tijd is de aardappel nauw verbonden geraakt met de Nederlandse identiteit. We produceren er acht miljoen ton van per jaar, en de gemiddelde Nederlander eet er 81 kilo van per jaar. Geen wonder dat ze Nederlanders in Suriname ook wel p’tata noemen.

Icoon
De welgestelde burgers hadden in de Eerste Wereldoorlog genoeg te eten, en handelaren hadden hun pakhuizen vol. Maar voor de gewone bevolking was er nauwelijks iets te krijgen, ook geen brood of rijst. En de Nederlanders wílden ook helemaal geen rijst op tafel zetten; ze wilden hun aardappels. De vrouwen uit de Jordaan en de Oostelijke eilanden waren de eersten die aan de bel trokken en actie ondernamen.
De voedselschaarste tijdens de Eerste Wereldoorlog was veel omvangrijker dan enkel het aardappeltekort, maar de aardappel groeide tijdens de opstanden in Amsterdam uit tot een icoon. Aardappels staan bekend als simpel eten, ze vertegenwoordigen de gewone mens.
Ik vind het fascinerend hoe de aardappel in deze geschiedenis symbool staat voor identiteit, klassenongelijkheid en feminisme.